Carita Pondok

ku Imas Rohilah

1. Wangenan

Carita pondok sok diwancah carpon/tadok/cadok,  nya éta karangan (tinulis) rékaan atawa fiksi dina wangun lancaran, prosa naratip. Galur caritana rélatip basajan lantaran jumlah kajadian caritana henteu réa, museur kana hiji kajadian utama, mangrupa hiji episodeu. Palakuna ogé ukur dua/tilu. Ku lantaran kitu, ieu carita téh rélatip pondok. Umumna mah jejer, latar (sétting), jeung kajadian carita téh diolah tina alam kahirupan kiwari. Patali jeung situasi penerbitan buku kiwari, midangna carita pondok Sunda téh umumna mah dina majalah (heula), ti dinya kakara dikaluarkeun mangrupa buku (kumpulan carpon) (Iskandarwassid, 2003: 113). 

2. Bédana Carita Pondok jeung Dongéng 
Carita pondok téh aya sasaruaanana jeung dongéng. Boh dongéng boh carita pondok pada-pada carita anu parondok. Ngan  baé lamun dina dongéng sok aya babagian anu pamohalan, dina carita pondok mah umumna euweuh. Tegesna eusi caritana téh kaharti ku akal. Palakuna, jalan caritana, tempat jeung waktu kajadianana diréka lir nu enya kajadian. Gelarna deuih anu béda téh. Dongéng  mah umumna hasil sastra béh ditu, ari carita pondok hasil sastra kaayeunakeun. Cara nyebarna dongéng mah umumna ku lisan, ari carita pondok mah ku tulisan. Saperti umumna sastra lisan, dongéng mah teu kasebut ngaran anu ngarangna, disebutna ogé sastra balaréa. Ari carita pondok mah kanyahoan saha nu ngarangna da sok dituliskeun. 

3. Sumebarna Carita Pondok 
Buku kumpulan carita pondok anu mimiti judulna Dogdog Pangréwong dikaluarkeun ku Balé Pustaka taun 1930 anu ngarangna ukur ditulis aksara mimitina wungkul, GS. Jadi 6 taun leuwih ti heula tinimbang buku kumpulan carita pondok/cerpen dina basa Indonesa Teman Duduk karangan Muh. Kasim anu terbit taun 1936. 

Ceuyahna carita pondok pangpangna sanggeus urang merdika. Carita pondok dimuat dina majalah-majalah saperti Warga (1951), Sunda (1952), Candra (1954), Kujang (1956), Manglé (1957), Kiwari (1957), Sari (1962), Langensari (1963), Mingguan Sunda (1965), Hanjuang (1971), Gondéwa (1972), Giwangkara (1973), Galura (1974) jeung lianna. Kiwari loba diterbitkeun dina wangun buku. 

4. Sawatara Conto Buku Kumpulan Carita Pondok

No	Judul Buku Kumpulan carpon	Pangarang	Taun
1	Dogdog Pangréwong	G.S	1930
2	Carita Biasa	R.A.F	1959
3	Dongéng énténg ti Pasantrén	R.A.F	1961
4	Papacangan	Rusman Sutiasumarga	1960
5	Hujan Munggaran	Ayat Rohaédi	1960
6	Néangan	Caraka (Wiranta)	1962
7	Jurig	Tini Kartini	1963
8	Paséa	Tini Kartini	1965
9	Nyi Karsih	Tini Kartini	1984
10	Di Luhureun Jukut Reumis	Yus Rusyana	1965
11	Jajatén Ninggang Papastén	Yus Rusyana	1988
12	Béja ti Maranéhna	Ki Umbara (W. Ranusulaksana)	1964
13	Diwadalkeun ka Siluman	Ki Umbara (W. Ranusulaksana)	1965
14	Teu tulus Paéh Nundutan	Ki Umbara (W. Ranusulaksana)	1965
15	Kanyaah Kolot	Karna Yudibrata	1985
16	Ceurik santri	Usep Romli HM	1985
17	Halimun Peuting	Iskandarwassid	1990

(Rusyana, 1992: 45) 

Éta di luhur sakadar conto, kiwari ceuyah buku-buku kumpulan carita pondok karya para pangarang séjénna boh entragan heubeul boh entragan béh dieu saperti Aam Amilia, Godi Suwarna, Darpan Ariawinangun, Usman Supéndi, Cécép Burdansyah, Dian Héndrayana, jlté. Lian ti kumpulan carpon, anu mangrupa antologi carita pondok ogé jaman kiwari geus loba anu terbit, di antarana karya-karya pinunjul anu dihijikeun dina antologi saperti Kanagan I, Kanagan II, Heulang nu Ngajak Béngbat, Lir Cahya Nyorot Eunteung, Campaka Mangkak, Ti Pulpén tepi ka Pajaratan Cinta, jlté. 

5. Unsur Intrinsik Carita pondok 

Saperti umumna carita fiksi, carita pondok ngandung unsur-unsur intrinsik (unsur jero) anu nyampak dina téks karya. Unsur intrinsik carpon nya éta: 

a.       Téma 

Nya éta inti tangtungan atawa inti ageman anu sipatna abstrak, dipageuhan dina racikan karangan rékaan pikeun ngayakinkeun nu maca. Bisa jadi ku pangarang ditembrakkeun (ditulis), tapi mimindengna mah implisit. Téma téh jadi pameungkeut sagemblengna carita. Atawa muncul tina carita sagemblengna. Ku lantaran téma karangan téh mimindengna implisit, sok dicindekkeun ku nu maracana. Istilah téma sakapeung mah sok dipaselupkeun jeung motip (Iskandarwassid, 2003: 162).   

b.      Amanat 

Nya éta pesen pangarang pikeun nu maca karyana, bisa mangrupa panyaram bisa mangrupa pangjurung laku, conto amanat panyaram, “Ulah kedul ari jadi murid.” Conto amanat pangjurung laku, “Kudu rajin diajar ambéh pinter.” Amanat aya anu nembrak (éksplisit) anu anu nyamuni (implisit). Amanat anu implisit dicindekkeun ku nu maca. 

c.       Latar (Sétting) 

Nya éta gambaran waktu, kaayaan pajamanan, patempatan, lingkungan, suasana, jsté anu ngalantarankeun kajadian carita. Tegesna mangrupa salasahiji komponén dina adegan karangan. Merenah henteuna milih latar jeung ngadéskripsikeunana milu nangtukeun ajén karangan (Iskandarwassid, 2003: 74). Sacara basajan, latar nya éta tempat jeung waktu lumangsungna kajadian/peristiwa dina carita pondok.

d.      Palaku 

Nya éta ngaran-ngaran anu ngalalakon dina carita. Dumasar kana kalungguhan atawa pentingna dina carita , palaku téh dibagi jadi tilu: 1) palaku utama atawa palaku kahiji protagonis, nya éta palaku anu nyekel peran utama ti awal nepi ka ahir carita. 2) palaku kadua nya éta palaku anu peranna marengan, mantuan, atawa jadi lawan palaku utama (anu jadi lawan disebutna antagonis), jeung 3) palaku tambahan, nya éta para palaku anu peranna teu pati penting. Dina carita heubeul, lian ti jalma, anu jadi palaku téh bisa ogé sasatoan, buta, jin, jst (Iskandarwassid, 2003: 25). 

e.      Alur/Plot  

Nya éta rakitan (struktur) rupaning kajadian carita nepi ka ngawujud jadi leunjeuran carita. Dina ngarakit kajadian carita téh: nempatkeunana, ngatur heula-pandeurina, matalikeun hubungan antar kajadian, jste. Unggal rakitan disusunna jeung dipidangkeunana téh pikeun meunangkeun éfék-éfék émosional jeung kaéndahan. Kajadian carita raket pisan patalina jeung palaku carita. Kajadian téh apan keur gambaran palaku atawa ari palaku téh ngawatesanan kajadian (Iskandarwassid, 2003: 112). 

f.        Gaya 

Nya éta corak éksprési basa, boh dina prosa boh dina puisi. Cara kumaha anu digunakeun ku pangarang dina midangkeun omongan. Pasipatan gaya (basa) dina karya sastra atawa tina hiji pangarang bisa dianalisis tina 1) diksina atawa pilihan kecapna, 2) ungkara atawa struktur kalimahna 3) tina rupa-rupa babandingan jeung cara ngantebkeun harti 4) tina pola wirahmana, purwakantina, jeung ciri-ciri wangunna nu séjén, 5) tina cara-cara nimbulkeun éfék ku rakitan basa. (Iskandarwassid, 2003: 44).

g.       Puseur Panitén/Titik Caturan/Point of View 

Nya éta cara ku saha dicaritakeunana karangan. Aya dua cara anu bisa digunakeun dina fiksi nya éta 1) caturan jalma katilu, juru catur aya di luareun carita. Ngagunakeun kecap sulur ‘manéhna’ atawa ‘maranéhna’ 2) Caturan jalma kahiji, juru catur aya di jero carita, jadi palaku carita, ngagunakeun kecap sulur ‘kuring’ (Iskandarwassid, 2003: 112). 

Daptar Pustaka 

Iskandarwassid. 2003. Kamus Istilah Sastra. Bandung: Geger Sunten. 

Rusyana, Yus. 1992. Panyungsi Sastra. Bandung: Rahmat Cijulang.